در چند سال اخير شاهدرشد فكري و بيداري ملت ها ،بخصوص كشورهاي اسلامي هستيم كه زنان و مردان در اين مناطق باشيوه هاي اعتراضي خود ، درپي تغييرات اساسي در نظام اجتماعي ، اقتصادي و سياسي کشورهاي خود هستند  تا با به دست گيري ساختار سياسي و حكومت موجود ، و تصميم گيري مناسب بر اساس آموزه هاي اسلامي بتوانند در جهت عدالت و احقاق حقوق خويش حركت كنند.

در اين موج بيداري حضور زنان در كنار مردان از شاخصه هايي است كه تعجب جهانيان را برانگيخته است. زناني كه تا قبل از شروع جنبش بيداري،بر اساس تبليغات فريبنده غربي و جنبش هاي فمينيستي و نگاه هاي متحجرانه غرق در جريان جهاني شده بودند ولي به مرور زمان وتغييراتي که حاصل شد، زنان فهميدند كه در دنياي امروز به كالايي براي تجارت تبديل شدند، بنابراين بسياري اززنان مسلمان وحتي غير مسلمان به اين باور رسيدند براي رهايي از اين سقوط ونگاه ابزاري بايد به خويشتن خويش بازگردندو دراين هياهوي پوچ گرايي ورواج برهنگي وسقوط اخلاقي، دين اسلام بهترين پشتوانه براي آنهااست.(راغبي،1384،ص120-111/ساندي تلگراف،1933/گاردين،2004/نيويورک تايمز،1996،همان،2008)

از زماني كه زنان  جايگاهي كه اسلام برايشان تعريف كرده بود را شناختندوالگوي مبارزه زنان ايراني را مشاهده کردند ،نسيم بيداري  اسلامي وزيدن گرفت. به دنبال اين آگاهي وشناخت بود كه زنان كشورهاي مسلمان و خاورميانه اهميت بيداري وحضورموثر خودرا درك كردند و در صحنه ي مبارزه وجهادحضوري جدي وتاثيرگذارداشتند. (خبرگزاري بين المللي زنان (وفا)،1390)

در جنبش بيداري، نقش زنان به عنوان حاضرين در صحنه در كنار ايفاي نقش هاي  همسري و مادري و تربيتي ،همراه با آموزه هاي اسلامي و حفظ حجاب موضوع مهمي است كه در اين مقاله با تعريف بيداري اسلامي و حجاب و آموزه هاي اسلامي و الگوي عملي فاطمه زهرا(س) و تاثير پذيري از انقلاب اسلامي و حركت هاي موجود در جهان اسلام اشاره شد است.

حرمت وكرامت زن

نكته مهمي كه بايد به آن توجه داشت، اهميت و اهتمام اسلام به حفظ حرمت زن و پاسداشت كرامت وي و تاكيد بر حفظ عفت و پاكدامني او است. «شايد يكي از فلسفه‏هاي قوانيني كه اين گونه محدوديت ها را براي بانوان قرار داده، در صدد توجه دادن آنان به جايگاه بلند و مرتبه والاي آنان در آيين الهي است و توجه دادن به كرامتي است كه خداوند به آنان بخشيده و فراهم آوردن ضمانت‏ها و تعهدات كافي براي حفظ پاكي و پاكدامني آنان مي‏باشد. »(محمدي گيلاني ، همان، ص115)

  در حقيقت اسلام با توجه به ارزش و كرامت و شخصيت زنان والگوي عملي حضرت زهرا(س) نشان داد كه در رسيدن به كمال وسعادت زنان نيز مي توانند با عمل به دستورات اسلام و رعايت قوانين آن از جمله حجاب و رعايت حدود در تمامي صحنه هاي سياسي و اجتماعي حضوري فعال داشته باشند.

با اين تفاسير مشخص مي شود كه اسلام ، نه تنها واضح قانون حجاب نبوده است ، بلکه در جهت جلوگيرى از افراط و تفريط هايى که در طول تاريخ در مورد حجاب به وجود آمده بود، به قانونمند کردن و تنظيم و تخفيف آن همت گماشته است و آن را به صورتى متعادل ، صحيح و متناسب با فطرت انسانى زن ارايه نموده است .(جوادي آملي ،1378،ص 439)

اسوه و الگوي فاطمي

      حضور فاطمه زهرا(س) در صحنه عمل يكي ازشاخصه هاي اسلامي است كه با توجه به نگرش طبيعت زن و مرد ،وتوجه به كرامت و ارزش زنان در تمامي صحنه هاي سياسي ،اجتماعي ،علمي ، فرهنگي و حتي جهاد و رزم حضوري فعال همراه با شور وشعور وآگاهي بخشي به جامعه است.(قزويني،1371،ص37) مقام ارزشي و معنوي فاطمه زهرا(س)چنان  والا وارزشمنداست که امام زمان (عج)، هم فاطمه زهرا (س) را اسوه شايسته زندگاني خويش معرفي مي‌فرمايند:«و في ابنه رسول الله لي اسوه حسنه ؛دختر رسول خدا براي من الگوي شايسته است.»( مجلسي، 1382،ج53،ص178)

اگر به زندگي حضرت زهرا(س)نگاهي كنيم به جرات مي توان گفت در منطق فاطمه زهرا(س)، ويژگي هاي جسماني زن، تنها محدود در زندگي زناشويي اواست،و عفاف همراه با حجاب بر اساس آموزه هاي ديني درتمام فعاليت هاي اجتماعي ،فرهنگي و مبارزاتي حضرت كاملا محسوس و ملموس است. سيره تاريخي نشان مي دهد كه حجاب و عفاف حضرت زهرا(س) به گونه‌اي است که ، در حالي که در مقابل نامحرم کوبندگي و قاطعيت دارد ، به مسلمانان مي‌فهماند که اختلاط بين زن و مرد ممنوع است . (شوشتري، 1404ه.ق، ج3، ص47 و 48)

مفهوم بيداري اسلامي

    از آن جهت که اين مقاله به بحث بيداري اسلامي در حوزه زنان پرداخته است،ضروري است تعريفي از بيداري اسلامي داشته باشيم.  در تعريف بيداري اسلامي، بايد گفت که در بين انديشمندان و پژوهشگران، وفاق وجود ندارد. عام ترين مفهوم  اين است« که از آن به اصلاح ديني و احياگري تعبير شده است که در عربي به« اَلصُّحُوهُْْ الاسلامّيهْْ، اَلبَعثُ الاسلامي، اَلتيارُ الاسلامي وَاَلحَرکَهُْْ الْاِسْلاميهْْ »نام برده مي شود.( الويري،1384،، ج 1، ص 217)

.       از بيداري اسلامي «به پديده اي اجتماعي تعبير مي کنند که به معناي بازگشت بيداري و هوشياري امت اسلامي است تا به خدا باوري برسد وبه دين وکرامت واستقلال سياسي،اقتصادي وفکر خود مباهات کرده»(همان،ص218  )ودر راستاي« ايفاي نقش طبيعي خود به عنوان بهترين امت براي مردم تلاش کند.» ( مطهري،1368،ص92-90)

   به تعبير ديگر مي توان بيداري اسلامي را «مجموعه هايي از باورهاي ديني دانست که در دوره کنوني در ميان مسلمانان عالم شيوع پيدا کرده است. اساساً بيداري اسلامي از مصاديق باورها و گرايش هاي معنوي در جهان اسلام است. پس حرکتي را که هدف آن بازگشت به اسلام ناب وهويت فراموش شده ديني، رهايي از دست استکبار جهاني باشد بيداري اسلامي گويند.» (جلالي فرد،1390)اين اعتقاد مشترکي است که نسبت به آموزه هاي ديني در بين همه مسلمانان سراسر جهان وجود دارد.

  واين حقيقت واضح  وروشني است که  وقوع انقلاب اسلامي وعملکرد33 ساله آن ،تاثير مهمي در بيداري جهاني داشته است .چنان كه مقام معظم رهبري فرمودند: «نظام اسلامي مايه اميد و نشاط روحي قلب هاي مسلمانان است و شوق حيات دوباره اسلام بيش از پيش در دل ملت ها و نسل هاي متجدد جهان اسلام، رشد و نمو مي کند و نبايد بر اساس القائات دشمن، اين تاثير عظيم انقلاب اسلامي را ناديده گرفت.» (بيانات مقام معظم رهبري،1386)

    درموضوع انقلاب اسلامي وابعاد مختلف تاثير گذاري آن بر بيداري جهاني نقد وبررسي هاي زيادي مي توان داشت.اما در اين پژوهش تنها به تاثير انقلاب اسلامي در بيداري زنان و حضور آن ها در صحنه هاي مختلف مبارزه مدنظراست که اشاره مي کنيم.

انقلاب اسلامي ايران

پس از انقلاب اسلامي ايران، حجاب اسلامي زنان ايران يكي از شاخص ها ونمادهاي انقلاب اسلامي بود كه در جريان پيروزي انقلاب اسلامي و نحوه حضور زنان در تظاهرات و دوران هاي مختلف انقلاب تاثير بسياري برجاي گذاشت وبه عنوان يك الگو در جهان غرب و اسلام مطرح شد. (صحيفه نور، ج 5، ص 216/همان، ج 10، ص 184)

زنان دردوران انقلاب اسلامي در دنيايى که در تبليغات رنگارنگ خويش که فرهنگ برهنگى و سقوط اخلاقى و ارزش هاى انسانى نماد برترى و پيشرفت و توسعه !! را جلوه گر ساخته بود باآگاهي و معرفت از ارزش هويتي و شخصيتي خود در دين مبين اسلام «حجاب» را انتخاب كردند؛(سيماي زن در كلام امام خميني(ره)  ، 1370،ص54-36)

چون اسلام با فرهنگ پوشش و توجه به  هويت انسانى ، معنويت و جاذبه ى روحى و آرامش را در جامعه
 نمايان گر ساخته است. (اكبري ،1380،ص45-12) زيراقاموس الهى بر اساس فطرت ، هويت ، توانايى و جاذبه هاى فيزيکى زن و مرد نازل شده است ، اگر جوامع انسانى تنها به فطرت و دستورات الهى عمل کنند به جايگاه و هويت اصلى خود دست پيدا مى کنند و جامعه با امنيت و مصونيت مى تواند راه خويش را طى کند . ( محمدي اشتهاردي،1368،ص49-32)

الگوي حجاب ايراني در بيداري اسلامي

   تمايل و افزايش رويکرد به حجاب اسلامي در كشورهاي اسلامي  يکي از تاثيرات حضور زنان در انقلاب اسلامي بود  که علي رغم سانسورهاي خبري وتبليغات منفي جهاني ،عملکرد مثبت حجاب زنان  تاثيري جهاني داشته است. به طورکلي همان گونه که احمد هوبر مي گويد:«آن چه در ايران با آزاد کردن زن رخ داده، در همه جاي جهان تاثير گذارده است». (دلال، 1384،ص162)در جريان بيداري اسلامي ورشد حرکت هاي فعاليتي در حوزه زنان شاهد حضور زنان محجبه در کشورهاي بپا خاسته بوديم .زناني درتونس،مصر،يمن،ترکيه ،اندونزي،اردن،ليبي،مالزي،بحرين و...که با حفظ حجاب ،درصحنه هاي مختلف فکري و فرهنگي و مبارزاتي شرکت کردندو نشان دادند که  عفاف و حجاب هرگز مانع از حضور وفعاليت وحتي جهاد زن نمي شود.

    زنان ترکيه نيز بر پايه بيداري اسلامي، اعلام کردند که هم حجاب را مي‏خواهند و هم‏حضور در اجتماع را. وبيان کردند که زنان  ترکيه نمي‏خواهند با پذيرفتن حجاب از جامعه قطع‏رابطه نمايند و اين همان الگويي است که زنان انقلابي ايراني به آن عمل‏مي‏کنند. همچنان که هانيه ترکيان از امريکا به اين موضوع اذعان داشته و تلاش زن ايراني در معرفي الگوي زن مسلمان به جهانيان را موفق مي داند.( نيويورک تايمز،1996م) وفعالان امور زنان  در ترکيه نيز بر اين نکته تاکيد دارند که «زنان ايراني الگويي براي زنان ترک شده و آن‌ها را به شرکت در تظاهرات خياباني و شعارگويي در خيابان‌ها و حضور در فعاليت سياسي با رعايت حجاب و پوشش اسلامي ترغيب کرده است. »(سايت حق قلم،1389)

     زنان فعال بنگالي نيزاز الگوي حضور زنان انقلاب اسلامي تاثيرپذيرفته اند.هم چنان که يکي از زنان بنگالي در اين باره گفته است: «من و ديگر زنان چيزي بيش‏تراز برابري مورد نظر قوانين غربي مي‏خواهيم. ما خواهان نقش فعال‏تري درزندگي مذهبي و اسلامي هستيم.»(راغبي،1384، ص ۱۱۱ )

 به گفته يكي ديگراز فعالين زنان در اندونزي كه مي‌گويد: «تقليد از حجاب بانوان ايراني در اندونزي به تدريج به يک مدل تبديل گرديده و هم اکنون در ميان دانشجويان دانشگاه‌ها هواداران بسياري يافته است.» (پلنگي،1384،ص189)

از سوي ديگر نوع پوشش و حجاب زنان ايراني به علت احساس امنيت و نشان دادن كرامت و ارزش زنان ،در كشورهاي خليج فارس و حتي كشورهاي اروپايي تاثير گذار بوده است«به گونه اي كه مي توان گفت اين نوع پوشش زنان ايراني بر لباس و به ويژه روسري در بعضي از کشورهاي خليج فارس، به طرزعميقي تاثيرگذاشته است؛ به گونه‌اي که در سال‌هاي اخير، تعداد دانشجويان با حجاب در دانشگاه‌هاي اردن افزايش يافته و در ليبي گرايش به حجاب افزايش چشم‌گيري داشته است. طبق نظرسنجي دانشگاهي که اخيرا در دانشگاه‌هاي اروپايي صورت گرفت، ضريب آرامش و امنيت رواني دختران و زنان محجبه از ديگر دانشجويان بيشتر و فعاليت اجتماعي در نظر آنان آسان‌تر است.» (پلنگي،همان)

در حقيقت انتقال فرهنگ حجاب اسلامي زنان  ايراني يکي از تاثيرات بي‌بديل انقلاب اسلامي به كشورهاي   مختلف جهاني بوده است.پيام انقلاب اسلامي  اين بود که نشان داد در مقابل ترويج فرهنگ برهنگي و نگاه ابزاري انديشه ي  غربي به زنان ،نماد  و فرهنگ حجاب دراسلام،هرگز مانع از حضور زن در عرصه مشاركت هاي سياسي و اجتماعي و..نشده است . براي همين  قدرت‌هاي جهاني و ضد دين به شدت احساس خطر كردند و به مقابله با فرهنگ اسلامي برخاستند، تا به هر وسيله ي ممكن  بتوانند مانع از بيداري اسلامي جهانيان و از جمله تاثيرگذاري انديشه ي ديني  عفاف وحجاب روي زنان شوند.

در كنار بيداري زنان مسلمان ،قدرت هاي جهاني كه منافع خود را در خطر ديدند براي مقابله با اين حضور با شعور و آگاهانه زنان در صحنه مبارزات ،سعي كردند با شيوه هاي مختلف نقش زنان و حضورآن ها را كاهش دهند.از  ميان اقدام هاي مستكبرين و همراهان آن ها در مقابله با موج بيدراي اسلامي مي توان به موارد زير اشاره كرد: تصويب قانون ممنوعيت حجاب، ايجاد موج اسلام هراسي به طور گسترده در جهان، مخدوش کردن چهره زنان و مردان مسلمان و... ؛ اما هيچ کدام از اينها تاکنون نتوانسته مانع از گرايش جهانيان به حقيقت شود. امروزه زنان بسياري را مي‌بينيم که با حجاب اسلامي در تظاهرات‌ها عليه دولت‌هاي ديکتاتورمنطقه مانند يمن، بحرين، مصر و ... شرکت مي‌کنند و اسلام خواهي وعدالت جويي را با صداي بلند فرياد مي‌زنند؛ زناني که با عزم و اراده پولادين‌شان نه تنها جهان را به حيرت واداشته، بلکه الگوي زنان آمريکايي و اروپايي براي مقاومت در برابر دولت‌هاي شان  نيزشده‌اند.(خبرگزاري ها1389،1390،1391)

حجاب وفعاليت‏هاي اجتماعي زنان

بر اساس آموزه هاي اسلامي تجربه ي انقلاب اسلامي اثبات كرد كه به هيچ وجه، حجاب محدوديت نيست و نه تنها هيچ منافاتي با پيشرفت زنان در عرصه‏هاي مختلف ندارد؛ بلكه عاملي مثبت در مصونيت و حفظ كرامت و شخصيت زنان است.( جوادي آملي، همان،330-290)حضور زنان بعد از پيروزي انقلاب اسلامي در همه صحنه‏هاي اجتماعي، اقتصادي، حماسي، سياسي، علمي، هنري، حقوقي، قانون گذاري و بسياري صحنه‏هاي ديگر با پوشش ديني، نشان داد كه حجاب، كمترين ركودي در فعاليت‏هاي اجتماعي زن پديدنمي‏آورد؛(طهماسبي‌کيهاني،،1385،ص89  )بلكه زمينه هاي پيشرفت او را با حفظ كرامت و شخصيت و ارزش زن هموار مي كند. (شيرودي،1386 ،ص54-67)

انقلاب اسلامي توانست اين واقعيت را در افكار جهانيان مطرح كند كه  حجاب يكي از احكام و ضرورت‏هاي دين مبين اسلام است و زن مسلمان مي تواند با  حفظ عفاف و حجاب  جهت احقاق حق خود ،درجامعه ورودي مثبت و تاثيرگذار داشته باشد.( زين العابدين،همان )در پيروي از چنين حضوري است كه  زنان مسلمان درمنطقه بويژه مصر ، ليبي ، بحرين ، تونس و يمن ...با بيداري اسلامي همراه شدندو درمقابل دشمنان شجاعانه ايستادگي کرد ند .

 اين حضور و شجاعت ، يادآور نقش برجسته و تاريخ ساز بانوان مسلمان ايراني در جريان انقلاب اسلامي ايران در 33 سال پيش است . حضور زنان مسلمان (با توجه به عدم حضور زنان در بستر فعاليت هاي اجتماعي در کشورهاي عربي)نشانگر رهايي آنان از قيد و بندهاي قوم و قبيله اي  و مادي غرب و قيام براي کسب آزادي از شرحاكمان وابسته است .

با حضور وسيع زنان در عرصه مبارزه ،رژيم هاي وابسته و حاكم برمنطقه  به دستور  قدرت هاي غربي جهت جلوگيري از اين حضورزنان مسلمان ومتوقف كردن آن  انواع شرارت ها برعليه مردم مظلوم منطقه بخصوص زنان اعمال مي شود . سرکوب شديد اعتراض هاي مردمي بويژه عليه زنان مسلمان از طريق بکارگيري اهرم هاي خشونت چون کشتار، ضرب وشتم ، بازداشت ، ربايش ، شکنجه و تجاوزات آشکار صورت مي گيرد . (سپهري،1390،ص19)

 زنان مسلمان درجنبش بيدراي بخصوص در كشورهاي خاورميانه علاوه براين که شاهد قتل و مجروح شدن پدر ، همسر و فرزندان خود هستند ، به طرز تاسف آوري مورد تهديد واقع مي شوند . چنان كه طبق خبرها در بحرين،يمن و.. شاهد پايمال شدن حقوق انساني زنان هستيم . رفتاروحشيانه و به دور از انسانيت دولت هاي دست نشانده با زنان وکودکان ونقض گسترده حقوق آنها اين سوال را نزد صاحب نظران مطرح کرده که چرا نهادهاي حامي حقوق بشر در مقابل اين جنايات اقدام جدي انجام نمي دهند ؟ !! (پايگاه خبري تحليلي بيداري اسلامي/ وبلاگ  جمعيت حمايت از بحرين/ وبلاگ حجاب)

حجاب،نماد فرهنگي و مبارزاتي زن مسلمان

حضور زنان محجبه در عرصه هاي مبارزه و جنبش بيداري در منطقه و ساير كشورهاي اسلامي نشان مي دهد كه زنان اگر به حقوق و شخصيت و كرامت انساني خود واقف شوند و زنجيرهاي بندگي و اسارت غربي و نفساني را رها كنند،به علت توانايي و  ظرافت هاي روحي  و ...مي توانند در ايجاد تحول در باورهاي فرهنگي و اعتقادي، انقلاب در خلقيات و اخلاق اجتماعي كه زير بناي تحولات اجتماعي نقش بسيارموثر و كار آمد ي داشته باشند.

نتيجه

جنبش بيداري و نحوه حضور زنان با حجاب ، اين حقيقت را اثبات كردكه از منظر اسلام ، زنان مي توانند علاوه بر ايفاي نقش پرارزش همسري و مادري در خانواده ، درتمامي امور جامعه خويش نيز نقش آفرين باشند ودر كنار آن در ميدان رزم و جهاد و مبارزه هم با رعايت اصول شرع و ارزش هاي انساني در تعيين سرنوشت خود نقش داشته باشند.

با پيروي از الگوي فاطمي و بهره گيري از نحوه حضور و فعاليت زنان در جهموري اسلامي ايران ،حضور زنان در جنبش بيداري در چند سال اخير نشان داد كه زنان در اين دنياي پر فريب چنان شيفته بازگشت به خويشتن هستند واگر بستر و زمينه هموار شود زنان از پيشگامان اصلي اين مبارزه و جهاد با نماد فرهنگي عفاف و حجاب هستند ،هم چنان كه الگوي فاطمه زهرا(س)،زينب (س)،حضور و پيشرفت زنان انقلاب اسلامي در اين راه جلوه نمايي مي كند.

 

فهرست منابع:

*قرآن کريم. محمد مهدي ‏فولادوند.تهران‏:دارالقرآن الكريم(دفترمطالعات تاريخ ومعارف اسلامي)، 1415 ق‏.

   1)اكبري، محمدرضا. (1380).حجاب در عصر ما. تهران: پيام آزادي.

  2)الويري، محسن .(1384).بيداري اسلامي، چشم انداز آينده وهدايت آن (مجموعه مقالات هفدمين کنفرانس بين المللي وحدت اسلامي. تهران: مجمع جهاني تقريب مذاهب اسلامي.

3)پلنگي، محبوبه.( 1384) .«زنان ايراني از نگاه زنان غير ايراني؛گذري کوتاه».ويژه نامه ماه نامه پيام زن.

4)جلالي فرد ،محمد . (1390).«انديشه هاي امام خميني و رهبري و نقش آفريني جوانان کشورهاي اسلامي».پايگاه مطالعات تخصصي اينپا.

5)جوادي آملي، عبدالله. (1378). زن در آيينه جلال وجمال، قم:اسرا.

6)دلال ،عباس.( 1384).«زن در جامعه معاصر ايراني »،ويژه نامه ماه نامه پيام زن.

7)راغبي، معصومه.( ۱۳۸۴).«چهره زن ايراني درمطبوعات بيگانه،» ويژه نامه پيام زن.

7)سپهري ،عصمت . (1390).«زنان وبيداري اسلامي در کشورهاي خاورميانه».روزنامه رسالت.

9)سراج ،سيدحسين. (1380).نگاهي گذرا به شبهات حقوقي پيرامون مسائل زنان، قم: مركز پژوهشهاي اسلامي صدا و سيما.

10)سيماي زن در كلام امام خميني(ره).( 1370).تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي.

  11)شوشتري ، قاضي نورالله.( 1404ه.ق). احقاق الحق.تعليقات شهاب الدين نجفي.قم:مکتبه آيت ا...مرعشي.

  12)شيرودي، مرتضي . (1386). نقش سياسي، اجتماعي زنان در تاريخ معاصر ايران.تهران:زمزم هدايت.

13)صوفي نيارکي، تقي.( 1391). هويت تمدني و چالش هاي پيش رو.تهران: دفتر حفظ ونشر آثار آيت الله خامنه اي.

  14)طهماسبي‌کيهاني، ساسان.( 1385) . نقش زنان در نهضت امام خميني (ره).تهران :مرکز اسناد انقلاب اسلامي.

  15)قزويني،سيد محمد کاظم .( 1371) .فاطمه زهرا(س) از ولادت تا شهادت.چ چهارم.تهران:آفاق.

  16)مجلسي،محمدباقر.( 1395ه.ق).بحارالانوار.چ2.تهران:مکتبه الاسلاميه.

  17) مجلسي،محمدباقر.( 1382).بحارالانوار.چ4.تهران:مکتبه الاسلاميه.

   18)محمدي اشتهاردي، محمد.( 1368). پوشش زن در اسلام.قم: ناصر.

  19)محمدي گيلاني، محمد.( تابستان1376). «شايستگي زنان براي عهده‏داري قضاوت».فصل‏نامه فقه اهل بيت.شماره 10.

  20)مطهرى ، مرتضى.( 1353).مسئله حجاب .چ 6.تهران : نشريه انجمن اسلامى .

 21)مطهرى ، مرتضى .( 1368).نهضت هاي اسلامي در صد سال اخير.چ دوازدهم. تهران : صدرا.

 22)موسوي خميني ،روح الله.( 1366).صحيفه نور.تهران:وزارت  فرهنگ وارشاد اسلامي.

*بيانات مقام معظم رهبري، در 14خرداد 1386.

*بيانات مقام معظم رهبري، در 14دي1390.